TEMİZLİK MADDELERİ SEKTÖRÜ
DÜNYA TEMİZLİK ÜRÜNLERİ
SEKTÖRÜ
Temizlik maddeleri
deterjanlar ve sabunlardan oluşmaktadır. Bu sektörün üretmekte olduğu ürünler,
günlük yaşamımızın zorunlu tüketim maddeleri sınıfına girmekte olup hayatımızda
önemli bir yer almaktadır. Sabun, ana maddesi bitkisel ve/veya hayvansal
yağların veya yağ asitlerinin alkalilerle (NaOH, KOH vb.) reaksiyonu sonucu
üretilen ve genel anlamda insan vücudunun, canlılarla eşyaların temizlenmesinde
kullanılan, ancak tekstil sanayi gibi diğer sanayi kollarında da kullanım yeri
bulan ilk ve en eski temizlik ve kişisel bakım malzemesidir.
Deterjan ise, “yüzey aktif
özelliği olup, bu özellik nedeniyle temizleme işlemi yapabilen, içinde ayrıca
yıkamaya yardımcı kimyasal maddeler de içeren” sentetik bir üründür. Dünya
banyo ve vücut ürünleri sektöründe son yıllarda Brezilya pazarı ABD ve Batı Avrupa
pazarını aşarak dünyanın en hızlı büyüyen pazarı halini almıştır. Söz konusu
pazar büyüklüğünün büyük bir kısmı yükselen ülke pazarları oluşturmaktadır.
Gelişen pazarlarda lider firmalar Unilever ve Procter and Gamble olmuştur.
Kalıp sabun sektörü ise, son
yıllarda Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’da duş jelleri ve sıvı sabun kullanımının
artması nedeniyle pazar kaybına uğrarken satışlar gelişmekte olan
ülkelere yönelmeye başlamıştır.
Çamaşır deterjanları
sektörünün ise ev bakımı ürünleri içerisindeki payı % 50’den fazladır. Sektörün
önde gelen üretici beş firması olan Procter and Gamble, Unilever, Reckitt
Benickser, SC Jhonson and Son ve Henkel 2011 yılında küresel satıştan toplamda
% 50’den fazla pay almışlardır. Procter and Gamble firması dünya deterjan
sektöründe Areil ve Tide ürünleri ile liderliğini sürdürmektedir.
Sabun ve temizlik ürünleri
sektöründe faaliyet gösteren uluslararası firmalar, son yıllarda özellikle
Latin Amerika (Şili, Brezilya gibi), ÇHC ve Hindistan gibi gelişmekte olan
pazarlarda büyümeyi
hedeflemişlerdir.
Avrupa Birliği Sabun,
Deterjan, Koruyucular ve Temizlik Maddeleri Üreticileri Birliği verilerine göre
ise sabun ve temizlik maddeleri sektörünün değeri, 2011 yılı itibariyle
Avrupa genelinde 34,2 Milyar
Euro olarak gerçekleşmiştir. Hane halkı kullanımı itibariyle ise 27,4 Milyar
Euro olan pazar değerinin % 48’ini çamaşır deterjanları, % 21’ini sert yüzey
temizleyicileri, % 15’ini ise bulaşık deterjanları oluşturmuştur.
Dünyanın en büyük sabun
üretici, ihracatçı ve ithalatçıları Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerdir. Dünya
temizlik maddeleri ihracatında ilk 15’te yer alan ülkeler toplam ihracatın
yaklaşık olarak % 74‘ünü, ithalatın ise %56’sını gerçekleştirmektedir.
Tablo 1. Dünya Temizlik
Maddeleri İhracatı (1000 ABD $)
Sıra İhracatçı Ülkeler 2011
Pay (%)
1 Almanya 8.114.460 15,1
2 ABD 6.465.249 12
3 Fransa 3.325.533 6,2
4 Belçika 3.235.585 6
5 Hollanda 3.046.107 5,7
6 ÇHC 2.677.881 5
7 İngiltere 2.437.883 4,5
8 Japonya 2.277.355 4,2
9 Italya 2.191.362 4,1
10 İspanya 1.560.558 2,9
11 Polonya 1.547.367 2,9
12 Malezya 919.998 1,7
13 Endonezya 832.009 1,5
14 Kanada 769.547 1,4
15 Türkiye 767.875 1,4
Genel Toplam 53.776.313 100
Kaynak: International Trade
Center (ITC)-Trademap
Tablo 2. Dünya Temizlik
Maddeleri İthalatı (1000 ABD $)
Sıra İhracatçı Ülkeler 2011
Pay (%)
1 Almanya 4.246.736 7,9
2 ÇHC 3.290.609 6,1
3 Fransa 2.957.805 5,5
4 ABD 2.745.064 5,1
5 İngiltere 2.299.976 4,3
6 Kanada 2.162.258 4
7 Belçika 2.088.633 3,9
8 Hollanda 1.945.374 3,6
9 Italya 1.604.953 3
10 Rusya Federasyonu
1.502.658 2,8
11 Japonya 1.122.155 2,1
12 İspanya 1.121.276 2,1
13 Tayvan 1.004.775 1,9
14 Polonya 998.490 1,9
15 Avusturya 926.578 1,7
Genel Toplam 53.583.267 100
Kaynak: International Trade
Center (ITC)-Trademap © Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı, 2013 3
Dünya ithalatında ilk sırada
yer alan, Almanya’ya ihracatımız 2011 yılında 35 Milyon ABD Doları olarak
gerçekleşmiş olup, bahse konu ülkenin ithalatındaki payımız % 0,8’dir. Söz
konusu ülkenin sektördeki
tedarikçileri Hollanda, Belçika, Fransa, Polonya ve İngiltere’dir. İkinci
sırada yer alan ÇHC’ye yönelik ihracatımız ise yaklaşık olarak 687 Bin ABD
Doları olup, söz konusu pazar içerisindeki payımız % 0,02 olarak
gerçekleşmiştir. ÇHC’nin sektördeki tedarikçileri Japonya, ABD, Almanya, Tayvan
ve Malezya’dır.
Üçüncü sırada yer alan
Fransa’ya yönelik ihracatımız ise 2,7 milyon ABD Doları seviyesinde
gerçekleşmiş olup, söz konusu ülkenin ithalatı içerisindeki payımız % 0,1’dir.
Fransa’nın söz konusu
sektördeki tedarikçileri ise Almanya, Belçika, İtalya, İngiltere ve
İspanya’dır.
Bahse konu sektörde, 2011
yılında dünyanın en büyük ilk 18 ithalatçısı arasında net ithalat bakımından
ilk sırada yer alan ülkeler ise sırasıyla, Kanada, Rusya, ÇHC, Tayvan ve
G.Kore’dir. Türkiye ise,
dünyanın en büyük ithalatçıları arasında 18. sırada yer almakta olup, net
ithalatçı olarak ise 8. sırada yer almaktadır.
TÜRKİYE TEMİZLİK MADDELERİ
SEKTÖRÜ
Türkiye’de temizlik ürünleri
sektöründe sanayileşme 1950’li yıllarda yabancı firmaların pazardan pay almak
istemeleri ile başlamış, talep ağırlıklı olarak ithalat ile karşılanmış ve
zamanla yerli sanayici de
sektöre yatırım yapmaya başlamıştır. Sektörde yerli sanayiciler tarafından
yapılan önemli yatırımlar ise 1980’lerden itibaren hız kazanmış, fabrikalar
genellikle fason üretime yönelik olarak çalışmış fakat bu dönemde az miktarda
da olsa kendi ürünlerini yaratmaya da başlamışlardır. 1995’ten itibaren ise
sektör gerek kendi ürünlerini ve markalarını yaratmakta gerekse yurtdışına
açılmada önemli bir sürece girmiştir. Sektördeki firmalar ağırlıklı olarak
küçük ölçekli olup, bunların yanı sıra büyük ölçekli, yerli ve yabancı ortaklı
firmalar da faaliyette bulunmaktadır. Ülkemiz temizlik maddeleri pazarının
%88'ini deterjan, %12'sini ise sabun oluşturmaktadır.
Ülkemizin sabun sektörü
dünyadaki rakiplerine göre gelişmiş ve önemli yeterlilikleri olan bir
sektördür. Türkiye, talebin çok üzerinde sabun üretim kapasitesine sahiptir.
Sabun sektörünün önemli girdileri donyağı ve bitkisel yağlar, kostik soda, tuz
ve ambalaj malzemeleridir. Önemli ithal kalemleri hayvansal ve bitkisel yağlar
(donyağ, zeytinyağı, prina yağı, koko yağı, palm çekirdeği yağı, fındıkyağı)
ile esanslardır. Donyağı ABD’den, koko yağı ve palm türevleri ise Endonezya ve
Malezya’dan ithal edilmektedir. Esanslar ise genellikle AB ve EFTA ülkelerinden
ithal edilmektedir.
Sabun ve Deterjan
Sanayicileri Derneği kayıtlarına göre, Türkiye sabun sektörünün toplam üretim
kapasitesi 550 bin ton, deterjan sektörünün üretim kapasitesi ise 1,3 milyon
tondur. Sektörde yaklaşık 709 firma faaliyet göstermekte olup, toplam 10 bin
kişi istihdam edilmektedir. Toz deterjan üretiminin % 90’ını 9 büyük firma
gerçekleştirmektedir. Sabun sektörün toplam kapasitesinin % 72’sini 10 büyük
firma gerçekleştirmekte olup, kapasite kullanım oranı % 55-60 aralığında yer
almaktadır.
Krem deterjanlarda ise
üretimin önemli sayılabilecek bölümü Güneydoğu Anadolu bölgesinde faaliyet
gösteren ufak işletmelerce sağlanmaktadır. Likit deterjanlarda da
markalı ve kaliteli deterjan
üreticilerinin sayısı az olmasına rağmen, bu sahada üretimlerini sürdüren
birçok bölgesel firma mevcuttur.
Türkiye’de ilk sabun
fabrikası Sabuncuzade Hacı Şakir Bey tarafından kurulmuştur.
Sektörün başlıca üretici
firmaları; Evyap Sabun Sanayi (300 bin ton/yıl), Colgate Haci Şakir
(50 bin ton/yıl), Dalan Kimya
Sanayi (103 bin ton/yıl)/İzmir, Komili A.Ş. (25 bin ton/yıl),
A.S.C Sabun (60 bin ton/yıl),
Tat Kimya(18 bin ton/yıl), Bilal Sabun (12 bin ton/yıl) ve Lever
Paksoy A.Ş.’dir. (15 bin
ton/yıl). Sabun sektörü üretiminin % 66’sını ihraç etmektedir.
İhracatımız özellikle hedef
pazarlarımızdaki ekonomik duruma göre dalgalanmalar göstermektedir.
Temizlik malzemeleri
sektörünün güçlü yanları aşağıdaki gibi özetlenebilir:
ƒ
Tesisler modernleştirme yatırımlarını büyük çapta tamamlamışlardır. Son on
yılda sektör firmaları üretim tesislerini modern teknolojiyle yenilemişlerdir.
ƒ Sektördeki firmalar
dünyadaki gelişmeleri yakından izlemekte, en son teknolojik gelişmeleri takip
etmekte ve modern ve kaliteli ürün üretebilmektedir.
ƒ Esnek üretim yapabilen
küçük ve modern tesisler vardır.
ƒ Üretim çeşitliliği
mevcuttur.
ƒ Yeterli mevcut, yetişmiş
eleman vardır.
ƒ İhracat yapabilme sayesinde
ölçek ekonomisi yakalanabilmiştir.
ƒ Rekabet edebilir üretim
maliyetleri yakalanmıştır.
ƒ AB Mevzuatı ile uyum açısından
oldukça mesafe alınmıştır.
Sektörün zayıf yanları ise
aşağıdaki gibi özetlenebilir:
ƒ Hammaddede dışa bağımlılık
mevcuttur.
ƒ AR-GE’ ye ayrılan bütçe çok
düşüktür.
ƒ Markalaşmada sıkıntılar
mevcuttur. Patent çalışmaları azdır.
ƒ Kurumsallaşmada yeterli
düzey yakalanamamıştır.
ƒ İstihdam maliyeti rakip
ülkelere göre yüksektir.
ƒ Bazı ürünlerde kayıt dışı
üretim olasılığının yarattığı haksız rekabet yaşanmaktadır.
Piyasa gözetim ve denetim
eksikliği, kayıt dışı ekonomiyi yüreklendirmekte ve
sektörü zorlamaktadır.
TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET
İhracat
Sabun ve temizlik malzemeleri
alt sektörleri ihracatımız itibariyle 2012 yılı rakamlarına bakıldığında, ilk
sırada yer alan ürünlerin 34.01 GTİP kodlu sabunlar ve yüzey aktif organik
maddeler (% 53 pay), 34.02 GTİP kodlu yıkama ve temizle müstahzarları (% 36
pay) ve 34.05 GTİP kodlu ayakkabı, mobilya, döşeme temizleyen cila vb. ürünler
(% 7 pay) olduğu görülmektedir.
Tablo 3. Temizlik Maddeleri
İhracatımız (ABD $)
GTP ÜRÜN 2010 2011 10/11
(%) 2012 11/12
(%)
3401 Sabunlar, Yüzey Aktif
Organik Maddeler 373.779.930
401.431.249 7,4 453.841.671 13 3402
Yıkama, Temizleme
Müstahzarları-Sabunlar
Hariç
214.247.183 274.296.002 28,1
311.282.764 13
3403 Yağlama Müstahzarları,
Pas Önleyiciler 27.825.182
20.981.463 -24,6 19.286.918 -8
3404 Suni Mumlar Ve Müstahzar
Mumlar 2.632.018 2.298.754
-12,7 4.203.886 83
3405
Ayakkabı, Mobilya, Döşeme
Vb Temizleyen Boya, Cila,
Pasta Vb
55.997.401 64.775.255 15,7
62.626.175 -3
3406 Işık Temini İçin
Kullanılan
Her Türlü Mumlar Vb.
3.232.889 3.148.413 -2,6 2.769.188 -12
3407
Model Yapmaya Mahsus
Patlar, Dişçi Mumu
Vb.Müstahzarlar
516.959 805.994 55,9 914.953
14
Genel Toplam 678.231.562
767.737.130 13,2 854.925.555 11
Kaynak: T.C. Ekonomi
Bakanlığı
Sektör ihracatımız firma
bazında incelendiğinde, yerli firmalarımızın yanında uluslararası firmaların da
önemli paya sahip oldukları görülmektedir. Sektörde faaliyet gösteren ilk yirmi
firmanın toplam ihracatımız içerisindeki payı 2012 yılında % 64’tür.
Tablo 4.Ülkelere Göre
Temizlik Maddeleri İhracatımız (ABD $)
Sıra Ülke Adı 2011 2012 11/12
(%)
2012 Pay
(%)
1 Irak 103.748.090
127.191.842 22,6 14,9
2 Rusya Federasyonu
77.638.105 88.397.095 13,9 10,3
3 Azerbaycan 54.198.763
63.131.678 16,5 7,4
4 İsrail 37.976.329
34.753.687 -8,5 4,1
5 Romanya 27.372.711
32.881.312 20,1 3,8
6 Gürcistan 24.872.117
29.103.591 17,0 3,4
7 Ukrayna 28.811.734
28.684.418 -0,4 3,4
8 İran 33.581.570 28.029.008
-16,5 3,3
9 Almanya 28.623.434
26.718.195 -6,7 3,1
10 Mısır 25.156.076
25.429.400 1,1 3,0
11 Libya 9.119.105 23.330.341
155,8 2,7
12 Kazakistan 16.531.179
20.069.420 21,4 2,3
13 Polonya 19.078.568
19.283.996 1,1 2,3
14 Bulgaristan 17.324.648 18.568.130
7,2 2,2
15 İngiltere 11.932.980
17.046.726 42,9 2,0
Liste Toplamı 515.965.409
582.618.839 12,9 68,1
Genel Toplam 767.737.130
854.925.555 11 100
Kaynak: T.C. Ekonomi
Bakanlığı
Sektörde başlıca pazarlar;
Irak, Rusya Federasyonu, Azerbaycan, İsrail ve Romanya olarak sıralanmaktadır.
Bahse konu sektördeki ilk 15 ihraç pazarımızın toplam sektör ihracatı
içerisindeki payının 2012 yılında % 68 civarında olduğu görülmektedir.
İthalat
Tablo 5. Temizlik Maddeleri
İthalatımız (ABD $)
GTP ÜRÜN 2010 2011 10/11
(%) 2012 11/12
(%)
3401 Sabunlar, Yüzey Aktif
Organik Maddeler 48.293.957
73.541.013 52 69.992.120 -4,8
3402
Yıkama, Temizleme
Müstahzarları-Sabunlar
Hariç
368.147.137 463.013.944 26
487.990.036 5,4
3403 Yağlama Müstahzarları,
Pas Önleyiciler 41.214.020
167.670.671 22 144.388.402 -13,9
3404 Suni Mumlar Ve
Müstahzar Mumlar 6.821.090
53.578.366 30 51.845.275 -3,2
3405
Ayakkabı, Mobilya,
Döşeme Vb Temizleyen
Boya, Cila, Pasta Vb
137.549.308 18.091.641 29 16.787.197
-7,2
3406
Işık Temini İçin
Kullanılan Her Türlü
Mumlar Vb.
14.005.429 7.663.822 12
7.797.126 1,7
3407
Model Yapmaya Mahsus
Patlar, Dişçi Mumu
Vb.Müstahzarlar
9.526.710 29.847.845 213
27.743.819 -7,0
Genel Toplam 625.557.651 813.407.302
30 806.543.975 -0,8
Kaynak: T.C. Ekonomi
Bakanlığı
Bahse konu sektörde 2012 yılı
itibariyle en çok ithal edilen ilk üç ürünün 34.02 GTİP kodlu yıkama ve
temizleme müstahzarları (pay %60), 34.03 GTİP kodlu yağlama müstahzarları, pas
önleyiciler (pay % 18) ve 34.01 GTİP kodlu sabunlar ve yüzey aktif organik
maddeler
(pay % 9) olduğu
görülmektedir.
Sabun üretiminde kullanılan
hammaddeler (donyağı, palm, koko yağı, vb.) ile boya ve parfüm gibi katkı
maddeleri büyük oranda ithalata dayanmaktadır. Sadece sabunun
yapımında kullanılan kostik
soda ve diğer bazı maddeler ve kısmen de olsa parfümler yerli piyasadan temin edilebilmektedir.
Temizlik maddeleri sektörünün
hammadde açısından dışa bağımlı olduğu söylenebilir. Önemli girdilerden lineer
alkil benzen (LAB), sodyum tripoli fosfat (STPP), enzim, optik
ağartıcı ve parfüm ithalata
dayalıdır. Bunların dışında ambalaj olarak yerli üretim kullanılmakla beraber
bunun hammaddesi de önemli ölçüde dışarıdan ithal edilmektedir.
KAYNAKLAR
ƒ International Trade Center
(ITC) Trade-Map (www.trademap.net)
ƒ T.C. Ekonomi Bakanlığı
ƒ TOBB 2008 Türkiye Kozmetik
ve Temizlik Ürünleri Raporu
ƒ Euromonitor Sektör
Raporları
ƒ Avrupa Birliği Sabun,
Deterjan, Koruyucular ve Temizlik Maddeleri Üreticileri Birliği
