TEMİZLİK MADDELERİ SEKTÖRÜ & DÜNYA TEMİZİLİK ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ

TEMİZLİK MADDELERİ SEKTÖRÜ

DÜNYA TEMİZLİK ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ

Temizlik maddeleri deterjanlar ve sabunlardan oluşmaktadır. Bu sektörün üretmekte olduğu ürünler, günlük yaşamımızın zorunlu tüketim maddeleri sınıfına girmekte olup hayatımızda önemli bir yer almaktadır. Sabun, ana maddesi bitkisel ve/veya hayvansal yağların veya yağ asitlerinin alkalilerle (NaOH, KOH vb.) reaksiyonu sonucu üretilen ve genel anlamda insan vücudunun, canlılarla eşyaların temizlenmesinde kullanılan, ancak tekstil sanayi gibi diğer sanayi kollarında da kullanım yeri bulan ilk ve en eski temizlik ve kişisel bakım malzemesidir.

Deterjan ise, “yüzey aktif özelliği olup, bu özellik nedeniyle temizleme işlemi yapabilen, içinde ayrıca yıkamaya yardımcı kimyasal maddeler de içeren” sentetik bir üründür. Dünya banyo ve vücut ürünleri sektöründe son yıllarda Brezilya pazarı ABD ve Batı Avrupa pazarını aşarak dünyanın en hızlı büyüyen pazarı halini almıştır. Söz konusu pazar büyüklüğünün büyük bir kısmı yükselen ülke pazarları oluşturmaktadır. Gelişen pazarlarda lider firmalar Unilever ve Procter and Gamble olmuştur.

Kalıp sabun sektörü ise, son yıllarda Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’da duş jelleri ve sıvı sabun kullanımının artması nedeniyle pazar kaybına uğrarken satışlar gelişmekte olan

ülkelere yönelmeye başlamıştır.

Çamaşır deterjanları sektörünün ise ev bakımı ürünleri içerisindeki payı % 50’den fazladır. Sektörün önde gelen üretici beş firması olan Procter and Gamble, Unilever, Reckitt Benickser, SC Jhonson and Son ve Henkel 2011 yılında küresel satıştan toplamda % 50’den fazla pay almışlardır. Procter and Gamble firması dünya deterjan sektöründe Areil ve Tide ürünleri ile liderliğini sürdürmektedir.

Sabun ve temizlik ürünleri sektöründe faaliyet gösteren uluslararası firmalar, son yıllarda özellikle Latin Amerika (Şili, Brezilya gibi), ÇHC ve Hindistan gibi gelişmekte olan

pazarlarda büyümeyi hedeflemişlerdir.

Avrupa Birliği Sabun, Deterjan, Koruyucular ve Temizlik Maddeleri Üreticileri Birliği verilerine göre ise sabun ve temizlik maddeleri sektörünün değeri, 2011 yılı itibariyle

Avrupa genelinde 34,2 Milyar Euro olarak gerçekleşmiştir. Hane halkı kullanımı itibariyle ise 27,4 Milyar Euro olan pazar değerinin % 48’ini çamaşır deterjanları, % 21’ini sert yüzey temizleyicileri, % 15’ini ise bulaşık deterjanları oluşturmuştur.

Dünyanın en büyük sabun üretici, ihracatçı ve ithalatçıları Avrupa Birliği (AB) üyesi ülkelerdir. Dünya temizlik maddeleri ihracatında ilk 15’te yer alan ülkeler toplam ihracatın yaklaşık olarak % 74‘ünü, ithalatın ise %56’sını gerçekleştirmektedir.

Tablo 1. Dünya Temizlik Maddeleri İhracatı (1000 ABD $)

Sıra İhracatçı Ülkeler 2011 Pay (%)

1 Almanya 8.114.460 15,1

2 ABD 6.465.249 12

3 Fransa 3.325.533 6,2

4 Belçika 3.235.585 6

5 Hollanda 3.046.107 5,7

6 ÇHC 2.677.881 5

7 İngiltere 2.437.883 4,5

8 Japonya 2.277.355 4,2

9 Italya 2.191.362 4,1

10 İspanya 1.560.558 2,9

11 Polonya 1.547.367 2,9

12 Malezya 919.998 1,7

13 Endonezya 832.009 1,5

14 Kanada 769.547 1,4

15 Türkiye 767.875 1,4

Genel Toplam 53.776.313 100

Kaynak: International Trade Center (ITC)-Trademap

Tablo 2. Dünya Temizlik Maddeleri İthalatı (1000 ABD $)

Sıra İhracatçı Ülkeler 2011 Pay (%)

1 Almanya 4.246.736 7,9

2 ÇHC 3.290.609 6,1

3 Fransa 2.957.805 5,5

4 ABD 2.745.064 5,1

5 İngiltere 2.299.976 4,3

6 Kanada 2.162.258 4

7 Belçika 2.088.633 3,9

8 Hollanda 1.945.374 3,6

9 Italya 1.604.953 3

10 Rusya Federasyonu 1.502.658 2,8

11 Japonya 1.122.155 2,1

12 İspanya 1.121.276 2,1

13 Tayvan 1.004.775 1,9

14 Polonya 998.490 1,9

15 Avusturya 926.578 1,7

Genel Toplam 53.583.267 100

Kaynak: International Trade Center (ITC)-Trademap © Türkiye Cumhuriyeti-Ekonomi Bakanlığı, 2013 3

Dünya ithalatında ilk sırada yer alan, Almanya’ya ihracatımız 2011 yılında 35 Milyon ABD Doları olarak gerçekleşmiş olup, bahse konu ülkenin ithalatındaki payımız % 0,8’dir. Söz

konusu ülkenin sektördeki tedarikçileri Hollanda, Belçika, Fransa, Polonya ve İngiltere’dir. İkinci sırada yer alan ÇHC’ye yönelik ihracatımız ise yaklaşık olarak 687 Bin ABD Doları olup, söz konusu pazar içerisindeki payımız % 0,02 olarak gerçekleşmiştir. ÇHC’nin sektördeki tedarikçileri Japonya, ABD, Almanya, Tayvan ve Malezya’dır.

Üçüncü sırada yer alan Fransa’ya yönelik ihracatımız ise 2,7 milyon ABD Doları seviyesinde gerçekleşmiş olup, söz konusu ülkenin ithalatı içerisindeki payımız % 0,1’dir.

Fransa’nın söz konusu sektördeki tedarikçileri ise Almanya, Belçika, İtalya, İngiltere ve İspanya’dır.

Bahse konu sektörde, 2011 yılında dünyanın en büyük ilk 18 ithalatçısı arasında net ithalat bakımından ilk sırada yer alan ülkeler ise sırasıyla, Kanada, Rusya, ÇHC, Tayvan ve

G.Kore’dir. Türkiye ise, dünyanın en büyük ithalatçıları arasında 18. sırada yer almakta olup, net ithalatçı olarak ise 8. sırada yer almaktadır.

TÜRKİYE TEMİZLİK MADDELERİ SEKTÖRÜ

Türkiye’de temizlik ürünleri sektöründe sanayileşme 1950’li yıllarda yabancı firmaların pazardan pay almak istemeleri ile başlamış, talep ağırlıklı olarak ithalat ile karşılanmış ve

zamanla yerli sanayici de sektöre yatırım yapmaya başlamıştır. Sektörde yerli sanayiciler tarafından yapılan önemli yatırımlar ise 1980’lerden itibaren hız kazanmış, fabrikalar genellikle fason üretime yönelik olarak çalışmış fakat bu dönemde az miktarda da olsa kendi ürünlerini yaratmaya da başlamışlardır. 1995’ten itibaren ise sektör gerek kendi ürünlerini ve markalarını yaratmakta gerekse yurtdışına açılmada önemli bir sürece girmiştir. Sektördeki firmalar ağırlıklı olarak küçük ölçekli olup, bunların yanı sıra büyük ölçekli, yerli ve yabancı ortaklı firmalar da faaliyette bulunmaktadır. Ülkemiz temizlik maddeleri pazarının %88'ini deterjan, %12'sini ise sabun oluşturmaktadır.

Ülkemizin sabun sektörü dünyadaki rakiplerine göre gelişmiş ve önemli yeterlilikleri olan bir sektördür. Türkiye, talebin çok üzerinde sabun üretim kapasitesine sahiptir. Sabun sektörünün önemli girdileri donyağı ve bitkisel yağlar, kostik soda, tuz ve ambalaj malzemeleridir. Önemli ithal kalemleri hayvansal ve bitkisel yağlar (donyağ, zeytinyağı, prina yağı, koko yağı, palm çekirdeği yağı, fındıkyağı) ile esanslardır. Donyağı ABD’den, koko yağı ve palm türevleri ise Endonezya ve Malezya’dan ithal edilmektedir. Esanslar ise genellikle AB ve EFTA ülkelerinden ithal edilmektedir.

Sabun ve Deterjan Sanayicileri Derneği kayıtlarına göre, Türkiye sabun sektörünün toplam üretim kapasitesi 550 bin ton, deterjan sektörünün üretim kapasitesi ise 1,3 milyon tondur. Sektörde yaklaşık 709 firma faaliyet göstermekte olup, toplam 10 bin kişi istihdam edilmektedir. Toz deterjan üretiminin % 90’ını 9 büyük firma gerçekleştirmektedir. Sabun sektörün toplam kapasitesinin % 72’sini 10 büyük firma gerçekleştirmekte olup, kapasite kullanım oranı % 55-60 aralığında yer almaktadır.

Krem deterjanlarda ise üretimin önemli sayılabilecek bölümü Güneydoğu Anadolu bölgesinde faaliyet gösteren ufak işletmelerce sağlanmaktadır. Likit deterjanlarda da

markalı ve kaliteli deterjan üreticilerinin sayısı az olmasına rağmen, bu sahada üretimlerini sürdüren birçok bölgesel firma mevcuttur.

Türkiye’de ilk sabun fabrikası Sabuncuzade Hacı Şakir Bey tarafından kurulmuştur.

Sektörün başlıca üretici firmaları; Evyap Sabun Sanayi (300 bin ton/yıl), Colgate Haci Şakir

(50 bin ton/yıl), Dalan Kimya Sanayi (103 bin ton/yıl)/İzmir, Komili A.Ş. (25 bin ton/yıl),

A.S.C Sabun (60 bin ton/yıl), Tat Kimya(18 bin ton/yıl), Bilal Sabun (12 bin ton/yıl) ve Lever

Paksoy A.Ş.’dir. (15 bin ton/yıl). Sabun sektörü üretiminin % 66’sını ihraç etmektedir.

İhracatımız özellikle hedef pazarlarımızdaki ekonomik duruma göre dalgalanmalar göstermektedir.

Temizlik malzemeleri sektörünün güçlü yanları aşağıdaki gibi özetlenebilir:

ƒ Tesisler modernleştirme yatırımlarını büyük çapta tamamlamışlardır. Son on yılda sektör firmaları üretim tesislerini modern teknolojiyle yenilemişlerdir.

ƒ Sektördeki firmalar dünyadaki gelişmeleri yakından izlemekte, en son teknolojik gelişmeleri takip etmekte ve modern ve kaliteli ürün üretebilmektedir.

ƒ Esnek üretim yapabilen küçük ve modern tesisler vardır.

ƒ Üretim çeşitliliği mevcuttur.

ƒ Yeterli mevcut, yetişmiş eleman vardır.

ƒ İhracat yapabilme sayesinde ölçek ekonomisi yakalanabilmiştir.

ƒ Rekabet edebilir üretim maliyetleri yakalanmıştır.

ƒ AB Mevzuatı ile uyum açısından oldukça mesafe alınmıştır.

Sektörün zayıf yanları ise aşağıdaki gibi özetlenebilir:

ƒ Hammaddede dışa bağımlılık mevcuttur.

ƒ AR-GE’ ye ayrılan bütçe çok düşüktür.

ƒ Markalaşmada sıkıntılar mevcuttur. Patent çalışmaları azdır.

ƒ Kurumsallaşmada yeterli düzey yakalanamamıştır.

ƒ İstihdam maliyeti rakip ülkelere göre yüksektir.

ƒ Bazı ürünlerde kayıt dışı üretim olasılığının yarattığı haksız rekabet yaşanmaktadır.

Piyasa gözetim ve denetim eksikliği, kayıt dışı ekonomiyi yüreklendirmekte ve

sektörü zorlamaktadır.

TÜRKİYE’DE DIŞ TİCARET

İhracat

Sabun ve temizlik malzemeleri alt sektörleri ihracatımız itibariyle 2012 yılı rakamlarına bakıldığında, ilk sırada yer alan ürünlerin 34.01 GTİP kodlu sabunlar ve yüzey aktif organik maddeler (% 53 pay), 34.02 GTİP kodlu yıkama ve temizle müstahzarları (% 36 pay) ve 34.05 GTİP kodlu ayakkabı, mobilya, döşeme temizleyen cila vb. ürünler (% 7 pay) olduğu görülmektedir.

Tablo 3. Temizlik Maddeleri İhracatımız (ABD $)

GTP ÜRÜN 2010 2011 10/11

(%) 2012 11/12

(%)

3401 Sabunlar, Yüzey Aktif

Organik Maddeler 373.779.930 401.431.249 7,4 453.841.671 13 3402

Yıkama, Temizleme

Müstahzarları-Sabunlar

Hariç

214.247.183 274.296.002 28,1 311.282.764 13

3403 Yağlama Müstahzarları,

Pas Önleyiciler 27.825.182 20.981.463 -24,6 19.286.918 -8

3404 Suni Mumlar Ve Müstahzar

Mumlar 2.632.018 2.298.754 -12,7 4.203.886 83

3405

Ayakkabı, Mobilya, Döşeme

Vb Temizleyen Boya, Cila,

Pasta Vb

55.997.401 64.775.255 15,7 62.626.175 -3

3406 Işık Temini İçin Kullanılan

Her Türlü Mumlar Vb. 3.232.889 3.148.413 -2,6 2.769.188 -12

3407

Model Yapmaya Mahsus

Patlar, Dişçi Mumu

Vb.Müstahzarlar

516.959 805.994 55,9 914.953 14

Genel Toplam 678.231.562 767.737.130 13,2 854.925.555 11

Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı

Sektör ihracatımız firma bazında incelendiğinde, yerli firmalarımızın yanında uluslararası firmaların da önemli paya sahip oldukları görülmektedir. Sektörde faaliyet gösteren ilk yirmi firmanın toplam ihracatımız içerisindeki payı 2012 yılında % 64’tür.

 Tablo 4.Ülkelere Göre Temizlik Maddeleri İhracatımız (ABD $)

Sıra Ülke Adı 2011 2012 11/12

(%)

2012 Pay

(%)

1 Irak 103.748.090 127.191.842 22,6 14,9

2 Rusya Federasyonu 77.638.105 88.397.095 13,9 10,3

3 Azerbaycan 54.198.763 63.131.678 16,5 7,4

4 İsrail 37.976.329 34.753.687 -8,5 4,1

5 Romanya 27.372.711 32.881.312 20,1 3,8

6 Gürcistan 24.872.117 29.103.591 17,0 3,4

7 Ukrayna 28.811.734 28.684.418 -0,4 3,4

8 İran 33.581.570 28.029.008 -16,5 3,3

9 Almanya 28.623.434 26.718.195 -6,7 3,1

10 Mısır 25.156.076 25.429.400 1,1 3,0

11 Libya 9.119.105 23.330.341 155,8 2,7

12 Kazakistan 16.531.179 20.069.420 21,4 2,3

13 Polonya 19.078.568 19.283.996 1,1 2,3

14 Bulgaristan 17.324.648 18.568.130 7,2 2,2

15 İngiltere 11.932.980 17.046.726 42,9 2,0

Liste Toplamı 515.965.409 582.618.839 12,9 68,1

Genel Toplam 767.737.130 854.925.555 11 100

Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı

Sektörde başlıca pazarlar; Irak, Rusya Federasyonu, Azerbaycan, İsrail ve Romanya olarak sıralanmaktadır. Bahse konu sektördeki ilk 15 ihraç pazarımızın toplam sektör ihracatı içerisindeki payının 2012 yılında % 68 civarında olduğu görülmektedir.

İthalat

Tablo 5. Temizlik Maddeleri İthalatımız (ABD $)

GTP ÜRÜN 2010 2011 10/11

(%) 2012 11/12

(%)

3401 Sabunlar, Yüzey Aktif

Organik Maddeler 48.293.957 73.541.013 52 69.992.120 -4,8

3402

Yıkama, Temizleme

Müstahzarları-Sabunlar

Hariç

368.147.137 463.013.944 26 487.990.036 5,4

3403 Yağlama Müstahzarları,

Pas Önleyiciler 41.214.020 167.670.671 22 144.388.402 -13,9

3404 Suni Mumlar Ve

Müstahzar Mumlar 6.821.090 53.578.366 30 51.845.275 -3,2

3405

Ayakkabı, Mobilya,

Döşeme Vb Temizleyen

Boya, Cila, Pasta Vb

137.549.308 18.091.641 29 16.787.197 -7,2

3406

Işık Temini İçin

Kullanılan Her Türlü

Mumlar Vb.

14.005.429 7.663.822 12 7.797.126 1,7

3407

Model Yapmaya Mahsus

Patlar, Dişçi Mumu

Vb.Müstahzarlar

9.526.710 29.847.845 213 27.743.819 -7,0

Genel Toplam 625.557.651 813.407.302 30 806.543.975 -0,8

Kaynak: T.C. Ekonomi Bakanlığı

Bahse konu sektörde 2012 yılı itibariyle en çok ithal edilen ilk üç ürünün 34.02 GTİP kodlu yıkama ve temizleme müstahzarları (pay %60), 34.03 GTİP kodlu yağlama müstahzarları, pas önleyiciler (pay % 18) ve 34.01 GTİP kodlu sabunlar ve yüzey aktif organik maddeler

(pay % 9) olduğu görülmektedir.

Sabun üretiminde kullanılan hammaddeler (donyağı, palm, koko yağı, vb.) ile boya ve parfüm gibi katkı maddeleri büyük oranda ithalata dayanmaktadır. Sadece sabunun

yapımında kullanılan kostik soda ve diğer bazı maddeler ve kısmen de olsa parfümler yerli piyasadan temin edilebilmektedir.

Temizlik maddeleri sektörünün hammadde açısından dışa bağımlı olduğu söylenebilir. Önemli girdilerden lineer alkil benzen (LAB), sodyum tripoli fosfat (STPP), enzim, optik

ağartıcı ve parfüm ithalata dayalıdır. Bunların dışında ambalaj olarak yerli üretim kullanılmakla beraber bunun hammaddesi de önemli ölçüde dışarıdan ithal edilmektedir.

KAYNAKLAR

ƒ International Trade Center (ITC) Trade-Map (www.trademap.net)

ƒ T.C. Ekonomi Bakanlığı

ƒ TOBB 2008 Türkiye Kozmetik ve Temizlik Ürünleri Raporu

ƒ Euromonitor Sektör Raporları

ƒ Avrupa Birliği Sabun, Deterjan, Koruyucular ve Temizlik Maddeleri Üreticileri Birliği